Vier manieren om aan motivatie te werken
Imke De Graaf • 15 februari 2021
Je zit thuis, kunt geen kant op, en gaat maar weer wandelen. Laatst belandde ik, al zwervend door mijn eigen buurt en podcastland, in een interview met Gretchen Rubin, blijkbaar een bestseller-auteur van zelfhulpboeken. Het ging over haar boek The Four Tendencies, dat vier gedragstypen beschrijft. Nu ben ik allergisch voor hokjesdenken, maar ik HOU van quizjes die eindigen in ordening en duiding. In 1990, in Frankrijk aan een meertje, was het ‘Wie wordt jouw vakantiehunk?’ en de laatste jaren zijn het gekleurde petten, matrixen en scans tijdens teamcoaching. Geef mij een test en ik spring erin! Dus Gretchen had me at hello.
In haar boek beschrijft Rubin waarom mensen aan het werk gaan. Wat maakt dat de ene persoon zich wel aan afspraken houdt en de ander niet? Waarom lukt het de een zich aan zijn goede voornemens te houden en maakt een ander ze niet eens? Het heeft te maken met het gewicht dat je toekent aan verwachtingen. Bij het luisteren naar de vier ‘tendencies’ ging ik een beetje harder lopen. Want dit was handig! Bij elke beschrijving zag ik mijn mentorleerlingen voor me die als vanzelf in het juiste vakje gleden.
Hier komen de vier types:
Obliger (Gehoorzamer)
Een Obliger komt verwachtingen van anderen in de regel na. Hij levert opdrachten op tijd in. Hij stopt zijn telefoon weg als dat de afspraak is. Hij komt op tijd op de training. Met verwachtingen die hij aan zichzelf stelt heeft hij meer moeite. Volgende keer écht eerder beginnen met leren? Elke dag tien keer opdrukken? Zonder controle is de kans dat het niet lukt heel groot.
Questioner (Vragensteller)
Een Questioner doet wat van hem gevraagd wordt, als het hem zinvol lijkt. ‘Omdat ik het zeg’ of ‘omdat iedereen dat moet doen’ doen het niet goed bij hem. Hij overtreedt regels als de noodzaak hem niet duidelijk is. Een Questioner wil begrijpen waarom iets op een bepaalde manier gedaan moet worden. Als hij overtuigd is van het nut, lukt het veel beter aan verwachtingen te voldoen, zelf opgelegd of niet.
Upholder (Handhaver)
Een Upholder voldoet zoveel mogelijk aan de verwachtingen van anderen én hanteert daarnaast een flink pakket extra eisen voor zichzelf. In de klas zijn het de leerlingen die hun werk altijd in orde hebben en toch vaak vooral zien wat ze nog laten liggen. Het zijn leerlingen die zich ook los van hun schoolwerk doelen stellen en bewust bezig zijn met ‘een CV opbouwen’, ‘een goede vriendin zijn’, ‘verantwoord leven’ enzovoort.
Rebel (Rebel)
Een Rebel houdt niet van verwachtingen en van iets doen omdat het moet of omdat het nu eenmaal is afgesproken. Hoe minder verplichtingen, hoe beter. Toewerken naar bedachte doelen is niets voor hem. Hij werkt hard als hij ergens lol in heeft of passie voelt, liefst spontaan. Autonomie en (keuze)vrijheid zijn belangrijk.
Ik ga ervan uit dat veel mensen die neigen naar één van deze gedragstypes ook wel kenmerken van andere herkennen. Ik zei al dat ik niet van hokjesdenken houd; we doen niet altijd in elke situatie hetzelfde en we kunnen leren voor ander gedrag te kiezen. Bovendien heb ik het over jonge mensen in ontwikkeling. Maar ik zag hierin wel meteen een makkelijke kapstok; een ingang, een manier om een gesprek over motivatie te beginnen (wow, en een kapstok staat bij de voordeur, waar je binnenkomt! 😉). Want je herkent meteen de voor de hand liggende fout om een Obliger-leerling die niet werkt als er niemand meekijkt op een Questioner-manier te gaan doorzagen over het nut van de leerstof. Geen match.
Dezelfde dag nog heb ik een aantal leerlingen deze archetypen voorgelegd en ze noemden moeiteloos wat zij ‘waren’. Eén Obliger-leerling riep gefrustreerd ‘Ja, dat ben ik! Zo stom, als ik wéét dat er gecontroleerd wordt dan heb ik het gewoon af, maar nu met die lockdown lukt het gewoon niet. Ik loop al een half hoofdstuk achter!’. En zijn door mij als Rebel geïdentificeerde klasgenoot vond het een eye-opener dat het feit dat hij altijd wel wilde voetballen liet zien dat hij geen motivatieprobleem had. Maar dat hij wel moest leren ook zonder motivatie verplichtingen na te komen.
Zelfkennis helpt bij het leren ontdekken van je eigen gebruiksaanwijzing. Als je weet hoe jij ‘werkt’, kun je bedenken wat je moet doen om jezelf ‘aan’ te zetten. Als jij een stok achter de deur nodig hebt kun je jezelf wel eindeloos toespreken om in beweging te komen, maar je kunt ook een stok creëren. Dat is niet valsspelen, dat is gewoon slim. Als jij weet dat jij leeft om aan alle, al dan niet uitgesproken, verwachtingen te voldoen, helpt het om te leren stilstaan bij die hele lijst. Zodat je kunt leren bewust te kiezen.
Wil je aan de hand van deze archetypen in gesprek met een leerling of je kind, klik dan hier
voor een concrete opdracht en hier
voor de bijbehorende handleiding. Wil je meer van dit soort praktische oefeningen om je leerlingen of studenten verder te helpen? Kijk bij het trainingsaanbod of neem contact met me op voor de mogelijkheden.
Was getekend,
Imke De Graaf, Upholder
Moeder van een Questioner en twee Obligers.
Dit delen:
Op een familieweekend zag ik mijn dochters (20 en 22) ineens een heel andere versie van ‘Wie is het?’ spelen. Ze stelden elkaar vragen die niets met uiterlijk te maken hadden zoals ‘Eet deze persoon vaak een emmer kip van KFC?’ of ‘Heeft de jouwe een huis vol planten?’. Het gemak waarmee ze na elke ‘ja’ of ‘nee’ personen begonnen weg te klappen was hilarisch en tot mijn verbazing lukte het een paar keer de juiste persoon te kiezen. Zo niet, dan zaten ze er heel dichtbij en volgden uitroepen als ‘Natuurlijk zit zij niet bij een leesclub! Kijk dat haar!’ We stoppen mensen in hokjes, dichten ze eigenschappen, hobby’s, voorkeuren of overtuigingen toe op basis van hun uiterlijk. Dat is evolutionair zo bepaald. Het is heel nuttig, dat we dit kunnen. Zo zien we snel wie ‘onze mensen’ zijn en wie niet. Een juiste inschatting of iemand tot de veilige groep behoorde was in de prehistorie van levensbelang. Snel kunnen oordelen hielp ons overleven. Nu de groep, zeker na de komst van het internet, onoverzichtelijk groot geworden is, helpt het indelen van mensen ons de complexiteit van de wereld te beheersen. Het geeft een gevoel van orde en het vergemakkelijkt samenwerking en het opbouwen van relaties binnen onze eigen groep. We stoppen mensen in hokjes en dat geeft niks, zolang we ons ervan bewust zijn dat we dat doen. Dan kunnen we geregeld stilstaan bij onze aannames om meer te leren over de bril waarmee we kijken, om hem vervolgens af te zetten. Actief streven naar nuance, met nieuwsgierigheid als grondhouding. Het baart mij grote zorgen dat het identiteitsdenken in deze tijden van polarisatie onder jongeren aan kracht lijkt te winnen. De focus op gedeelde ervaringen of kenmerken binnen een groep, zoals ras, gender, religie of seksualiteit, kan belangrijk zijn voor een gemeenschappelijke strijd en er is veel om voor te strijden. Er is systemisch onrecht, elke dag sterven onschuldige mensen, het lijden is groot. Ik hou van betrokken jonge mensen die zich zorgen maken over het lijden van anderen en de toekomst van onze planeet en die willen vechten voor een betere wereld. Maar de manier waarop, met deze focus op één kenmerkend aspect, leidt er toe dat mensen gereduceerd worden tot die ene identiteit. Palestijn, Jood, boer, klimaatactivist, et cetera. De ‘wij’ of de ‘zij’. Verschillen worden uitvergroot en stereotyperingen en vooroordelen versterkt. Precies wat we niet nodig hebben. Op school ervaar ik dat, alle goede bedoelingen ten spijt, het prioriteren van diversiteit en inclusiviteit op de manier waarop dat de laatste jaren gebeurt niet bijdraagt aan meer begrip voor elkaar. De strijd voor maatschappelijke verandering en emancipatie van minderheden wordt te vaak ideologisch gevoerd. Ik zie leerlingen die bang zijn hun mening te geven, omdat het een 'verboden' mening kan zijn. Laatst twijfelde een leerling midden in zijn zin, toen hij het had over een 'bl...b...coloured man'. Bij een les over gendergelijkheid was de irritatie in de groep voelbaar. Niemand bleek aan gelijke kansen en keuzes voor man en vrouw te denken. Gender stond alleen voor genderidentiteit. Ik heb collega's die klachten krijgen over grapjes, via ouders en directie. Leerlingen groeien niet op in een vacuüm. En onze kinderen groeien nu op in een klimaat dat niet bevorderlijk is voor kritisch denken, voor een open houding en een uitgesteld oordeel. Walt Whitman zei het al in zijn Song of Myself in 1855, ver voor het spel 'Wie is het?' bestond: ‘I am not contained between my hat and my boots’ since ‘[in] all people I see myself’. We kunnen allemaal iets van onszelf in de ander, elke ander, herkennen. We hebben meer gemeen dan we van elkaar verschillen. En niemand van ons is te reduceren tot één aspect van zijn wezen. Als je mij vrouw noemt, of wit, of Nederlands, of docent, weet je niet wie ik ben. Al deze kenmerken zijn belangrijk voor wie ik geworden ben en hebben elke dag invloed op de bril waarmee ik mezelf en de wereld zie, maar ze vertellen niet mijn hele verhaal. Ik hou van quinoasalade en carnaval, van filosofie en B&B Vol Liefde, van achtbanen en de hei. De bekendste regel uit het gedicht van Whitman luidt ‘Do I contradict myself? Very well then I contradict myself, (I am large, I contain multitudes)’. Dat geldt voor iedereen en dat is prachtig. Het maakt nieuwsgierig. Hoop ik.
Ik heb het afgelopen jaar minstens vijf jongeren onder de 21 gesproken die met afgrijzen hun verjaardag dichterbij zagen komen. Twee daarvan waren mijn eigen kinderen. Niet vanwege twijfels over het soort feestje, de gastenlijst, playlist of outfit, maar vanwege de te snel naderende Toekomst. ‘Straks ben ik 18! 18! En ik weet nog niet eens wat ik wil gaan doen!’ ‘Ik word 20! Ik krijg het er gewoon benauwd van, ik wil het echt niet!’ De toekomst hangt samen met Grote Keuzes (studie, baan, partner, woonplaats) en Moeilijke Dingen (studieschuld, woningnood, technologische innovaties die de arbeidsmarkt sneller veranderen dan we kunnen bijbenen). Het maakt niet uit hoe vaak mijn collega’s en ik zeggen dat de meeste loopbanen geen rechte lijnen zijn en dat een studiekeuze EEN keuze is, niet DE keuze die de rest van je leven bepaalt. De behoefte aan houvast is zo groot dat leerlingen nog net niet smeken om een briefje met daarop hun naam en de studie, onderwijsinstelling en stad die het moeten worden. Eerder deze week sprak ik een mentorleerling die een meeloopdag had gedaan en niet genoeg had gevoeld. Hij had gehoopt op een golf van enthousiasme die zekerheid bracht. De golf was er niet geweest en nu twijfelde hij weer. ‘En ik heb ook nog geen Plan B!’ riep hij, paniek in zijn stem. De studietijd is allang geen periode meer waarin je op eigen benen leert staan, waar je weg van de veiligheid van thuis leert wie je bent en wat je kunt en langzaam een pad ziet opdoemen in de mist. Niet in de ogen van veel jongeren tenminste. Enerzijds wonen ze, vaak noodgedwongen, te lang onder papa en mama’s vleugels, anderzijds worden ze al in hun examenjaar aangemoedigd te netwerken via social media, hun competenties toe te voegen aan hun cv en onderscheidend vrijwilligerswerk te overwegen. Je traint de F-jes niet omdat je elke dag zin hebt in voetballen, maar om je maatschappelijke betrokkenheid en coachingsvaardigheden op LinkedIn te kunnen zetten. Je baan bij de supermarkt betaalt je biertjes, maar zegt ook iets over je klantvriendelijkheid of leiderschapskwaliteiten. Hopelijk is het allebei. Heb je er lol in en leer je er iets van. Wat mij stoort is de meritocratische manier van kijken die onze jongeren van ons leren: alsof de som van je vaardigheden, inzet en prestaties bepaalt of je ‘goed bezig’ bent, of zelfs hoe goed je bent. Het economische narratief dat onze blik bepaalt definieert ervaringen. Het ene schoolvak is belangrijker dan het andere, ‘want je kunt er later meer mee’. En dat geldt ook voor bijbaantjes, hobby’s en verenigingen waaraan je je tijd besteedt. Het idee dat je allerlei ervaringen opdoet om zoveel mogelijk te leren over jezelf en wat bij je past, en dat je schooltijd en studietijd daar de ideale periode voor zijn, is voor veel jongeren verworden tot iets anders. Niet het uitproberen en het zoeken is hun opdracht, maar het verzamelen van een lijst vaardigheden en prestaties. Harder, better, faster, stronger. Een onderzoeksrapportage met die titel beschreef vorig jaar de risicofactoren van prestatiedruk en stress onder jongeren. In het rapport wordt beschreven hoeveel jongeren zich overbelast voelen door de hoge eisen die ze aan zichzelf stellen of die de maatschappij in hun beleving aan hen stelt. Ze zijn constant in competitie met anderen en met zichzelf; na elke genomen horde wacht een volgende. In de levensfase die draait om identiteitsontwikkeling is onzekerheid over je route normaal is, maar de prestatiegerichtheid van de maatschappij lijkt geen ruime te bieden voor een route met omwegen, en dus neemt de stress toe. We kunnen de wereld niet langzamer laten draaien. In de coronatijd ervoeren veel mensen hoe heilzaam een trager tempo was, maar inmiddels zijn we weer terug op het pre-pandemieniveau, als de filedrukte een graadmeter is. We kunnen wel genoeg andere dingen doen die goed zijn voor onszelf en onze kinderen. Door anders te kijken, en andere woorden te gebruiken voor wat we zien gebeuren, veranderen we de betekenis van ervaringen. In plaats van te denken in passief of actief, waarbij in onze maatschappij de actiestand altijd wint, kunnen we denken in aandachtig zijn of opbrengstgericht zijn. Bewust worden of onbewust handelen. Voor onszelf helpt het als we ‘niks doen’ reframen als reflectie, want zonder reflectie geen ontwikkeling. Zo zitten we anders op de bank, naar buiten te kijken, lopen we anders een blokje om. Voor onze kinderen en leerlingen helpt het als we ons eigen pedagogisch handelen aanpassen aan die andere manier van kijken, waarbij de tijd om te zoeken als zinvol wordt beschouwd. De tegenstelling wachten of ingrijpen wordt dan vertrouwen of beheersen. Natuurlijk zijn er momenten waarop je moet ingrijpen; opvoeden is ook sturen en begrenzen. Soms is opvoeden niks doen en dan is de houding waarmee je dat doet essentieel. Ongeduldig wachten ‘tot ze eens aan de gang gaan’ of erop vertrouwen dat er een zinvol innerlijk proces gaande is. Ik geloof dat het alle verschil maakt voor jonge mensen als hun opvoeders uitstralen dat zoek-tijd, twijfel-tijd, niks-tijd, gewoon tijd, soms precies is wat je nodig hebt om een volgende stap te kunnen zetten. Niet elke vorm van groei is zichtbaar of meetbaar. Een goeie tuinman trekt niet aan de planten maar geeft water en mest en wacht geduldig. We zijn de balans kwijt. Er is alleen de actiestand. Zelfs het niksen wordt actief ingevuld; al is het maar scrollend. Stoppen met doen is hartstikke moeilijk. Het leidt meteen tot onrust, ‘want het levert niks op.’ Onze kinderen leren niet zomaar de onrust te omarmen en de onzekerheid te verdragen. Ze leren het van ons, van wat wij doen en hoe wij op ze reageren. Nu de positieve afsluiter: je kunt er heel makkelijk mee oefenen, want je hebt er niets voor nodig, anders dan het besef dat je anders wil gaan kijken naar niksen. Voor jezelf, je kinderen of je leerlingen. En dan ga je gewoon het bos in: ogen en oren open, lopen maar. Staat je school niet in het bos, en wil je hier toch mee aan de slag? Dan heb ik ook werkvormen voor je om in de klas te gebruiken, om te starten met stilstaan en te praten over hoe dat is. De werkvormen zijn gebaseerd op Acceptance and Commitment Training (ACT). Kijk op www.act2go.nl De woordparen die ik hier gebruikt hebt, hoorde ik in de podcast Onderwijs leiden met hart en ziel #28, waarin pedagoog Joop Berding wordt geïnterviewd n.a.v zijn boek Opvoeding en onderwijs tussen geduld en ongeduld . Ik kan de podcast van harte aanbevelen.
